N08NL - Overlijden en Begrafenis II

Dit bulletin, "Deel II – Hoe verder gaan met de begrafenis" is een vervolg op deel I en gaat over de feitelijke lijkbezorging, via begrafenis of crematie, en behandelt de lokale begrafenis of repatriëring van het stoffelijk overschot naar het vaderland.

We willen u er op wijzen dat er bij alle referenties in de tekst naar “naaste bloedverwanten” tegelijkertijd voogden, partners waar men mee samenleefde en andere benoemde verantwoordelijken bedoeld worden.

De bulletins zijn gebaseerd op stukken uit de eerdere afpoppublicatie "Guidelines to Well-Ordered and Dignified Dying in Portugal". Het is de bedoeling bulletins te verstrekken betreffende specifieke onderwerpen voor een gerichte doelgroep. Dit maakt het makkelijker om aanpassingen door te voeren en is ook handiger in de distributie.

Checklist van alle onmiddelijk te ondernemen acties volgend op een overlijden
Na bevestiging van het overlijden, is de volgende belangrijke taak een uitvaartondernemer uit te zoeken en deze opdracht te geven het grootste gedeelte van de administratieve rompslomp met de authoriteiten af te handelen. 

De volgende lijst geeft een opsomming van deze handelingen, volgend op de bevestiging van het overlijden en verplaatsing van het lichaam naar het mortuarium. De acties zijn niet noodzakelijkerwijs op volgorde en velen kunnen tegelijkertijd worden ondernomen. De cursieve onderdelen zijn facultatief, afhankelijk van de omstandigheden en de wensen van de overledene.

• Het verkrijgen van een overlijdensverklaring door de huisarts van de overledene te bellen (in geval van natuurlijke dood) of de 112 Hulpdienstlijn te bellen (bij onverwachts overlijden of ongeval);

• De politie waarschuwen als de omstandigheden verdacht voorkomen;

• Naaste verwanten en vrienden waarschuwen;

• Datum vaststellen en regelingen treffen met de Uitvaartondernemer (inclusief de dienst in het buitenland als repatriëring gewenst is);

• Het betreffende  consulaat waarschuwen;

• De advocaat van de overledene waarschuwen – Let op! – De Autoriteiten moeten binnen 3 dagen na overlijden worden geinformeerd over het bestaan van een eigenhandige wilsbeschikking (een testament dat niet officieel is geregistreerd bij de Notaris of de Autoriteiten);

• Indien aanwezig, check op geschreven wensen van de overledene, betreffende begrafenisregelingen, ter beschikking stellen van het lichaam, enz. Als de overledene een begrafenisverzekering heeft, neem dan kontakt op met verzekeringsmaatschappij om de dekking van de polis te controleren;

• Indien gewenst, benoem een goed doel, waar donaties (in plaats van bloemen) heen kunnen;

• Neem kontakt op met de lokale predikant om een religieuse dienst te arrangeren;

• Breng familie en vrienden op de hoogte van de begrafenisregeling;

• Een overlijdensbericht in de lokale en/of geboortelandkrant laten zetten;

• Geef het overlijden aan bij de bevoegde Portugese autoriteiten en instanties;

• Het is ook noodzakelijk om de naam van de contracthouder en de betalingsgegevens voor nutsrekeningen (elektriciteit, water, gas, internet) binnen een periode van 60 dagen bij te werken. Mensen die met de overledene in een gedeelde woning woonden, hebben de plicht om het overlijden te melden en als ze dat willen, kunnen ze het contract zonder opzegtermijn beëindigen.

Opsomming van direkte handelingen volgend op het rapporteren van het overlijden:

Check de wensen van de overledene
Als de overledene speciale wensen had omtrent de behandeling en opbaring van het stoffelijk overschot, dan is het de taak van de verantwoordelijke persoon deze in acht te nemen en deze te overleggen met de uitvaartondernemer, de predikant en vrienden. Dit kan zijn vastgelegd in een wilsbeschikking en testament of alleen opgetekend door de overledene voor de bloedverwanten.

Regelen van de uitvaartondernemer
Doorgaans zal een uitvaartonderneming zorgdragen voor de procedures van de lijkbeschouwing. Niet alle uitvaartondernemers hebben echter ervaring met repatrieëring of crematie van het stoffelijk overschot. Het is daarom verstandig voorzichtig uw keuze te maken. In de belangrijkste centra: Lissabon, Porto en de Algarve, zijn sommige uitvaartondernemers in staat de dienst in he Engels, Duits of Nederlands te doen. Verdere overweging is natuurlijk de nabijheid van de uitvaartondernemer of begraafplaats. Een uitvaartondernemer zou ook het nodige papierwerk uit handen moeten nemen. De keuze van een uitvaartondernemer is een persoonlijke aangelegenheid waarbij men het gevoel moet hebben in vertrouwde handen te zijn. Een goede vriend of uw consulaat kan iemand aanbevelen (de meeste consulaten hebben een lijst met aanbevolen uitvaartondernemers in Portugal). Vergeet niet dat afpop ook een overeenkomst heeft met Servilusa, die 60 agentschappen of filialen heeft door heel Portugal en die vele zaken voor niets doen voor en ook aanzienlijke kortingen geeft aan afpopleden.  Zij hebben een buitenlandse afdeling die zowel uit- als invoer van stoffelijke resten verzorgt voor lijkbeschouwing en personeel dat de families in het Engels, Duits, Frans of Spaans te woord kan staan.

Er zijn gevallen bekend waarbij de mortuariummedewerkers, politie, verpleegtehuizen of brandweer hebben samengespannen met de uitvaartondernemingen door hen te informeren omtrent een overlijden in een ziekenhuis, terwijl de authoriteiten de verwanten nog niet eens hadden ingelicht. Dit is een gewetenlose zaak en illegaal. Mocht u hier bewijs van hebben, dient u onmiddelijk het ziekenhuis en de politie te waarschuwen. 

Nadat u een uitvaartondernemer heeft uitgekozen kunt u met de ondernemer  overleggen wat voor wensen u heeft. Ook als er familie uit het buitenland de uitvaart willen bijwonen, zult u een verzoek tot vertraging van de uitvaart moeten indienen.

Neem een verstandige beslissing omtrent de uitvaart. Men kiest vaak goed afgewerkte doodkisten met allerlei franje, omdat ze in verwarde toestand denken dat het aan gebrek aan liefde voor de overleden zou getuigen als zij anders zouden beslissen. Het is geen  schande een eenvoudige kist te kiezen, met name voor een crematie

Uitvaartkosten
Uitvaartkosten kan aanzienlijk verschillen van ondernemer tot ondernemer. Het is daarom aan te bevelen meerdere prijzen op te vragen. Houd in u achterhoofd dat kosten afhangen van het type en niveau van de uitvaart, keuze van de kist, afstand van transport, enz. Vraag om een specificatie van de kosten, zo dat u goed geinformeerd een keuze kan maken.

Lijkbezorging:

Uitvaart in Portugal
Als het lichaam plaatselijk begraven dient te worden, check dan eerst bij de begrafenisondernemer of er plaats is op de gekozen begraafplaats. Er is namelijk een groeiend tekort aan ruimte. Maak een keuze omtrent de stijl van de kist. Dit is dus een voorbeeld waarbij het heel nuttig zou zijn als men vóór het overlijden al zijn wensen zou vastleggen m.b.t. de uitvaartverzorging. Zonder dit vast te leggen kan de familie zich moreel verplicht voelen het beste of duurste uit te kiezen, in plaats van wat belangrijk is voor de individuele omstandigheden.

Indien nodig kunt u de begrafenisondernemer vragen kontakt op te nemen met de predikant van de religieuse overtuiging van de overledene omtrent de tijd, datum en uitvaartdienst. Dit kan de kerkdienst en de voorkeur voor de kerkmuziek omvatten

Als er lofredes worden voorgedragen tijdens de dienst, maak dan afspraken met de spreker. Mochten er geen sprekers zijn, dan zal de predikant een passende rede voeren, maar heeft daarvoor waarschijnlijk wel wat instructies nodig. 

Maak een keuze of er bloemen gestuurd mogen worden en waarheen. Of beslis  naar welk goed doel de opbrengst gaat als er voor “in plaats van bloemen” gekozen wordt. Een aan populariteit winnend gebruik is dat er voor een kleine bloemenstruik gekozen wordt met daarbij een gift aan een goed doel, aangewezen door de familie of partner van de overledene

Als een grafsteen nodig is, overleg dit dan met de begrafenisondernemer.

Vergeet niet dat uitvaartkosten kunnen worden afgetrokken van de nalatenschap

Gebruiken in Portugal en koelen van het lichaam 
Het is gebruikelijk in Portugal dat de uitvaart vóór de 2e zonsondergang na het overlijden plaatsvindt. Orthodoxe Joden en Moslims begraven zelfs binnen 24 uur na de dood. Voor landen met een warmer klimaat is het een normale gang van zaken. Nu echter er meer mogelijkheden zij om het lichaam koel te houden, is de normale gang van zaken niet meer zo relevant. Er zijn nu veel mortuariums van de regering met koelinstallaties in de Algarve en andere provincies in Portugal. Aanvullend zijn er ook uitvaartondernemingen die zo’n service verlenen. Koelinstallaties maken het makkelijker een lichaam indien nodig voor meerdere dagen goed te houden, om bijvoorbeeld de verwanten en vrienden de gelegenheid te geven naar Portugal te reizen en de begrafenis bij te wonen. 

Er zijn 4 verschillende Portugese begraafplaatsen:: 

1. Familie mausoleums  die in het algemeen voldoende plaats hebben voor 6 verschillende grote kisten, gewoonlijk 3 aan iedere kant van een centrale ruimte. Ze bestaan ook met glazen deuren en gordijnen. . Een mausoleum kunt u niet uren of dagen voor de begrafenis verkrijgen Het mausoleum moet worden gekocht en volledig worden gelegaliseerd bij gemeente op het moment van overlijden. Dit soort begrafenis is alleen mogelijk als een van de familieleden of vrienden al een gelegaliseerd mausoleum heeft.

2. Normale graven  die in gebruik genomen kunnen worden voor een periode van min. 3 jaar totdat de stoffelijke resten worden opgegraven en de ruimte wordt hergebruikt. Het kerkhof wordt bepaald aan de hand van de plaats van overlijden of het laatste woonadres van de overledene.  Op sommige begraafplaatsen is het mogelijk permanente plaats aan te schaffen..

3. Muurkabinetten met glas aan de voorkant zijn gewoonlijk in tweeën verdeeld d.m.v. een deur of gordijn en geplaatst in de muren van de begraafplaats. De achterste plaats bevat een klein kistje die de opgegraven beenderen of as bevat. Deze kabinetten zijn meestal gehuurd van een Gemeenteafdeling, gespecialiseerd in zaken die met begraafplaats te maken hebben. 

4. Full-Size muurkabinetten worden gebruikt voor full-sized doodskisten. Elk kabinet is bezet door een full size kist en kan worden gehuurd of gekocht (afhankelijk van de wens  van de familie en de beschikbaarheid op de begraafplaats). In tegenstelling tot de private mausolea, kunnen deze kabinetten gehuurd of gekocht worden voor de begrafenis.

Vanwege de beperkte ruimte in de gemeenschap, zijn de meeste begraafplekken niet permanent. Dit betekent dat de stoffelijke resten worden opgegraven vanaf 3 jaar, en de procedure herhaald zich als meerdere jaren zijn voorbijgegaan, afhankelijk van het feit of chemische ontbinding al heeft ingezet op het moment van de begrafenis. De authoriteiten van de begraafplaats zullen normaalgesproken niet de familie hierover informeren, aangezien de datum van opgraving niet algemeen is vastgelegd.  Het is aan de familie om direkt, óf via de begrafenisondernemer, óf via de authoriteiten van de begraafplaats kontakt te onderhouden en zo, indien gewenst, het wassen van de beenderen en het bijzetten van een klein kistje voor permanent behoud in een nis van de begraafplaats, bij te wonen.  De stoffelijke resten kunnen ook worden gecremeerd en de urn worden afgeleverd bij de family. Mocht er uiteindelijk niet zo’n verzoek van verwanten zijn, zullen de authoriteiten van de begraafplaats de beenderen in een gemeenschappelijk graf plaatsen.   

Een gebruikelijke methode is de kist aan het graf te openen met metalen scharen, zodat chemicaliën kunnen worden toegevoegd. Of, als de chemicaliën al zijn toegevoegd, kan het nodig zijn luchtgaten in de kist te maken. In beide gevallen kan het leed veroorzaken, dus is het het beste als dit van te voren wordt geregeld bij de begrafenisondernemer. Indien gewenst, kan de predikant alleen naar het graf gaan en eerdergenoemde handelingen verrichten zonder dat familie daarbij aanwezig is. 

Een Portugees gebruik is dat de kist open blijft tijdens de dienst, zodat het lichaam zichtbaar is. De meeste buitenlanders prefereren echter dat de kist gesloten blijft, hetgeen bij de uitvaartondernemer geregeld kan worden.

De kistdragers kunnen medewerkers van de uitvaartverzorger zijn of familieleden en vrienden van de overledene. Deze procedure moet worden besproken met de uitvaartverzorger. 

Vaak is er niet voldoende plaats  rondom het graf voor de treurenden. In dat geval kan de dienst in de kapel worden gehouden, die op meeste begraafplaatsen aanwezig is, en waarbij de predikant alleen naar het graf gaat of begeleid door alleen de naaste familieleden van de overledene.

Als een kollekte voor een goed doel gedaan moet worden, zou men, met uit respect voor de predikant en de kerk, dit door de predikant moeten laten regelen, die daar gewoonlijk een kleine bijdrage voor ontvangt. 

In het algemeen worden uitvaartdiensten van één religeuse gezindte door geestelijken van andere gezindten geleid.

In Portugal is geen vast gebruik omtrent het tekenen van een uitvaartcertificaat. Soms tekenen de predikanten het certificaat, soms ook niet. In ieder geval is het raadzaam dat de verwanten een uitvaartcertificaat via de uitvaartondernemer verkrijgen.

Crematie in Portugal
Er bestaan op dit moment 29 crematoria in Portugal:

1. Complexo Funerário da Lapa, in Oporto

2. Crematório de Paranhos, in Oporto

3. Crematório de Matosinhos, near Oporto

4. Crematório de Vila nova de Famalicão

5. Crematório do Prado do Repouso, in Oporto

6. Complexo Funerário da Figueira da Foz, in Figueira da Foz

7. Crematório de São João da Madeira

8. Crematório de Coimbra

9. Crematório de Viseu

10. Crematório de Mangualde

11. Crematório de Castelo Branco

12. Complexo Funerário de Leiria, in Leiria

13. Crematório da Póvoa de Santa Iria, near Lisboa

14. Crematório de Camarate, near Lisboa

15. Crematório do Alto de São João, in Lisboa

16. Crematório dos Olivais, in Lisboa

17. Centro Funerário de Barcarena, in Oeiras

18. Crematório de Rio de Mouro, near Sintra

19. Complexo funerário de Cascais

20. Crematório de Vale Flores, in Almada

21. Crematório da Quinta do Conde, in Sesimbra

22. Crematório de Setúbal, in Setúbal

23. Complexo Funerário de Elvas, in Elvas

24. Crematório de Ferreira do Alentejo, near Beja

25. Crematório do Funchal, Madeira

26. Crematório de Porto Santo, in Madeira

27. Crematório de São Miguel, in Azores

28. Crematório de Albufeira
     
29. Crematório de Faro

Uw lokale uitvaartondernemer kan vervoer en crematie regelen voor afgelegen regionen. Om deze reden is het misschien aan te raden een religieuse dienst te organiseren vóór het vervoer van het lichaam naar één van de genoemde lokaties, om te voorkomen dat alle rouwdragers grote afstanden moeten afleggen.

Alternatieven voor het verspreiden van de as zijn:

1. Verstrooien in de aangrenzende tuin van het crematorium

2. In een urn doen en afgegeven aan de familie, dan kan de familie beslissen wat ze er verder mee doen. Volgens de Portugese wetgeving kan met het vrij transporteren binnen Portugal. 

3. In een urn doen en achterlaten op het kerkhof van de crematorium of vervoeren naar een ander kerkhof. De urn kan in een privé mausoleum, in een columbarium (persoonlijke as- container), in een privé muurkabinet, etc. worden ondergebracht.

4. In een urn doen en repatrieren naar het vaderland van de overledene. In deze situatie moet de urn worden verzegeld door de lokale overheid en in sommige gevallen  moet documentatie worden gelegaliseerd door het consulaat van het land van bestemming. Vraag uw begrafenisondernemer dit voor u af te handelen, want u heeft te maken met veel bureaucratie.

Repatriëring van het lichaam naar het thuisland van de overledene
Als het lichaam vervoerd moet worden buiten Portugal, kies dan een uitvaartondernemer die deze service verleent. Hieronder vindt u de informatie hieromtrent.

Als het lichaam voor een lange afstand verscheept moet worden, kan het nodig zijn dat het lichaam wordt gebalsemd. Balsemen is raadzaam als er sprake is van vertragingen die kunnen optreden tussen het tijdstip van overlijden en begrafenis, in het bijzonder als het lichaam ter bezichtiging wordt opgebaard. Het belangrijkste van balsemen is het vervangen van het bloed door een oplossing van fromalin en het aanbrengen van crèmes en lotions om de huidsamenstelling en kleur te behouden. Zelfs voor de overbrenging op kleine afstand, zijn er een aantal landen van bestemming die balsemen nodig hebben om inschrijving van de overledene in dat land toe te staan.

Voor verscheping zal het lichaam geplaatst worden in een zinken kist welke, op zijn beurt, weer in een houten kist wordt geplaatst voor transport in de lucht.

Kosten variëren, afhankelijk van gewicht van lichaam en omhulsel, land van bestemming, luchtvaarmaatschappij, vervoersmaatschappij voor vervoer over land in het land van bestemming, de nodige documentatie en of het lichaam is gebalsemd of niet.

Er zijn strikte controlemaatregelen in zowel het land van verzenden als in het land van ontvangst. De uitvaartondernemer zal voor alle benodigde documenten zorgen. 

Begrafenis- en crematieprocedures in het land waarnaar het lichaam wordt verscheept verschillen van land tot land. De meeste westerse landen adviseren hieromtrent via het consulaat of via de nationale consumenten organisaties, die hierover informeren hierover óf on-line óf telefonisch en per post.

Crematie in Portugal gevolgd door transport van de asbus
Indien een gerechtelijke autopsie wordt vereist door de overheid moet worden gevraagd om een crematie machtiging bij de plaatselijke rechter. Deze machtiging, indien verleend, kan binnen 24 uur worden verkregen, maar in sommige gevallen kan deze periode ook afwijken.

Als algemene internationale regel geldt dat de as in een daarvoor bestemde houten of metalen container kan persoonlijk worden meegenomen door een reiziger van het ene naar het andere land  of het kan op andere manieren worden verzonden, zoals per vliegverkeer. Vóórdat u dit gaat doen vanuit Portugal, kunt u echter het beste even contact opnemen met de lokale authoriteiten en de luchtvaartmaatschappij, aangezien u soms kunt stuiten op onbegrip aangaande de internationale gebruiken in dit soort gevallen. In elk geval dient uw documentatie in orde te hebben (zoals overlijdensakte, crematie certificaat en uitvoerpermissie van het land waaruit wordt vervoerd). Bijvoorbeeld British Airways, zij staat de asbus toe in het vliegtuig in daarvoor bestemde containers met of zonder begeleidende passagiers. Bij TAP wordt  verscheping normaal gesproken door de Begrafenis ondernemer geregeld, terwijl bij British Airways verscheping door de reiziger geregeld wordt. Let op, tegenwoordig is het, i.v.m. strenge terrorist controles bij de luchthavens en luchtvaartmaatschappijen, aan te raden de asbus niet persoonlijk mee aan boord te nemen, maar dit te laten regelen door de begrafenisondernemer. Dit om evt. in verlegenheidbrengende situaties en vertragingen bij de check-in te voorkomen. 

Religieuze factoren bij crematie 
Veel katholieken weten niet goed hoe de kerk tegenover crematie staat. Het is het beste te vinden in Canon 1176, paragraaf 3 van de codex van het Canoniek Recht, welke op 27 november 1983 van kracht werd. Hierin word vermeld dat “de kerk sterk het vrome gebruik van het begraven van de doden aanbeveelt” en de canon vervolgd met dat de kerk crematie niet verbiedt, tenzij het is gekozen vanuit een niet christelijke leer. In het algemene recht van de kerk staat niets vermeld over wat er met de as moet gebeuren, of het thuis in een urn moet worden bewaard of, zoals sommige mensen doen, verstrooid moet worden over aarde of zee of dat het moet worden begraven. Er wordt echter beschreven dat “… om bij de oude traditie te blijven van een christelijke begrafenis, wordt begraven van de as aangemoedigd”. Het opslaan van de as in een muurkabinet van het kerkhof wordt als equivalent van begraven beschouwd.  De kerk heeft een dienst voor katholieken in een crematorium toegestaan. In praktijk neemt het aantal katholieken dat cremeren prefereert toe.

De meeste protestante kerken – inclusief the Anglicaanse, Methodistische, Baptistische, Lutherse en Nederlands Lutherse Kerk – hebben geen bezwaren tegen crematie.

Orthodoxe Joden staan crematie niet toe. Er zijn echter veel Joden die minder orthodox zijn en de voorkeur geven aan cremeren.

Kostenvergelijking
Zoals eerder vermeld, kunnen de kosten variëren van agentschap tot agentschap en we willen benadrukken dat u het beste verschillende offertes aanvraagt om te kunnen vergelijken. Als een lichaam moet worden gerepatriëerd en gecremeerd is het de moeite waard te overwegen de crematie in Portugal te laten plaatsvinden en uitsluitend de as te verzenden naar het thuisland. Dit is ook een voorbeeld waarbij voorbereiding kan resulteren in aanzienlijke kostenbesparing voor de nabestaanden. 

Tenslotte zijn er nog de nodige plichten die op een overlijden volgen, zoals:

• Betalen van eventuele successierechten
• Betalen van begrafeniskosten
• Betalen van  IRS (inkomstenbelasting)
• Annuleren van paspoort bij het consulaat.
• Regelen van gerechtelijke verificatie van het testament met een advocaat
• Verkopen van effecten of overdragen aan een goed doel
• Waarschuw de levensverzekerings maatschappij
• Persoonlijke papieren uitzoeken. Voorzichtigheid betrachten waar het belangrijke papieren en archieven betreft. 
• Huisdieren onderbrengen
• Onroerend goed verkopen
• Banken in Portugal en het buitenland op de hoogte brengen
• Pensioenuitvoerder(s) informeren en uitstaande betalingen claimen 
• Persoonlijke Portugese documenten naar de authoriteiten retourneren (uitschrijven van de overledene)
• Bedankbrieven schrijven 

Deze onderwerpen zijn in detail beschreven in het informatiebulletin “Afwikkelen van Nalatenschap” N02NL. 

Bijzondere vermelding:

Informatie in dit bulletin was verkregen uit:

• afpop archief

• Bombeiros in Portimão

• Agência Funeral Servilusa 

• British Consular Services

• Individuele afpop leden

De gegevens in dit document zijn met zorg onderzocht. Daarom willen wij u vragen zich met het afpop kantoorpersoneel in verbinding te stellen als u vergissingen in de gegevens bent tegengekomen of als u suggesties heeft voor het opnemen van extra informatie. Wij waarderen elke opbouwende feedback m.b.t. de ervaringen die onze leden hebben met dit onderwerp.

Andere gerelateerde bulletins in deze serie zijn:
Voorbereiden op Overlijden N01NL
Afwikkelen van Nalatenschap N02NL 
Testament N06NL
Overlijden en Begrafenis I N07NL